کارکرد نظریه عقلانیت سیاسی در انقلاب اسلامی ایران: مبتنی بر اندیشه و عمل حکومتی امام خمینی(ره)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه علوم سیاسی دانشگاه امام صادق(ع)،

2 دانشجوی دکترای اندیشه سیاسی دانشگاه امام صادق(ع)،

چکیده

نسبت بین عقلانیت سیاسی و پدیده‌هایی چون خیزش‌ها و مقاومت‌های مردمی و انقلاب‌ها ازجمله پرسش‌های پایدار در اندیشه و فلسفه سیاسی به‌ویژه در عصرجدید به‌شمار می‌آید. بدون شک عمل سیاسی مبتنی بر عقلانیت همواره به‌عنوان یکی از مقومات جامعه، در حیات گذشته و امروز بشر مورد توجه متفکران سیاسی قرار داشته و دارد. اما در قرون اخیر، وقوع انقلاب‌ها و خیزش‌های مردمی در کشورهای مختلف، معنای جدیدی از انقلاب را که مساوی با نوعی تندروی و رادیکالیسم و نیز مغایر با عقلانیت، در ذهن‌ها متبادر ساخته‌ است، به‌گونه‌ای که امروزه این‌طور تصور می‌شود که عقلانیت سیاسی با مقوله انقلاب و عمل انقلابی قابل‌جمع نیست.
حال‌آنکه به‌نظر می‌رسد انقلابی بودن و انقلابی عمل کردن خود فی‌نفسه می‌تواند کاملاً توضیح عقلانی داشته باشد. مقاله حاضر سعی دارد کارکرد نظریه عقلانیت سیاسی را در اندیشه و عمل حکومتی امام خمینی(ره)، در سه دوره استقرار، تثبیت و تعمیق جمهوری اسلامی نشان دهد. ازاین‌رو پژوهش حاضر ضمن تمرکز بر این پرسش که مؤلفه‌های اساسی عقلانیت سیاسی اندیشه و عمل امام خمینی(ره) چیست؟ می‌کوشد داده‌های لازم را از طریق مطالعه کتابخانه‌ای و اسنادی استخراج و به روش توصیفی- تحلیلی آن‌ها را مورد واکاوی و تجزیه‌وتحلیل قرار خواهد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Applicability of the Theory of Political Rationality to Islamic Revolution of Iran based on Imam Khomeini’s Governmental Thought and Practice

نویسندگان [English]

  • Jalal Dorakhsheh 1
  • Seyed Mahdi Mousavinia 2
1 Professor, Department of Political Science, Imam Sadiq University
2 PhD Student, Department of Political Thought, Imam Sadiq University
چکیده [English]

The relation between political rationality and such phenomena as uprisings, public resistance, and revolutions is among the lasting questions in political thought and philosophy, particularly during the current period. Undoubtedly the political act based on rationality – as one of the necessities of the society – has been and still is a focus of attention by the political thinkers in the past and at present. However, during the recent centuries, the outbreak of revolutions and public uprisings in various countries have created a new meaning of revolution that associates a sort of extremism and radicalism, things that go counter to rationality. Today, it is supposed that political rationality cannot be juxtaposed with revolution and revolutionary act.
However, it seems that being and acting as revolutionary can per se have a completely rational explanation. This paper is an attempt to study the applicability of the theory of political rationality to Imam Khomeini’s governmental thought and practice during the three stages of establishment, stabilization and deep consolidation of the Islamic Revolution. To that end, the paper is an attempt to find an appropriate response to this question: What are the essential components of political rationality in Imam Khomeini’s thoughts and act? The paper tries to gather data from library sources and documents and analyze them based on a descriptive-analytical method.

کلیدواژه‌ها [English]

  • political thought of Islam
  • political rationality
  • Islamic Revolution
  • Islamic Republic
  • Imam Khomeini
  • بیانات مقام معظم رهبری در دیدار جمعى از فرماندهان و کارکنان نیروى هوایى در تاریخ 19/11/1393.
  • بیانات مقام معظم رهبری در دیدار فرماندهان و کارکنان نیروی هوایی ارتش در تاریخ19/11/1395.
  • بیانات مقام معظم رهبری در مراسم بیست و هشتمین سالروز رحلت حضرت امام خمینی(ره) در تاریخ 14/3/1396.
  • بیانات مقام معظم رهبری در مراسم بیست‌ و هفتمین سالگرد رحلت امام خمینی(ره) در تاریخ 14/3/1395.
  • پولادی، کمال (1380). از دولت اقتدار تا دولت عقل در فلسفه سیاسی مدرن. تهران: نشر مرکز.
  • حاتمی، محمدرضا (1377). نظریه انقلاب در اسلام. تهران: شرکت چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی.
  • خمینی، روح‌الله (امام) (1386). صحیفه امام. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
  • دارابی، علی (1388). جریان‌شناسی سیاسی در ایران. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  • دانایی‌فرد، حسن و همکاران (زمستان 1389). «اجرای خط مشی عمومی: بررسی نقش خردگرایی در مرحله تدوین خط‌مشی». پژوهش‌های مدیریت در ایران، دوره 14، شماره 4.
  • درخشه، جلال و محمدصادق نصرت پناه (پاییز 1393). «کاربرد روش تحلیل هرمنوتیک در مطالعات اسلامی». فصلنامه جستارهای سیاسی معاصر، سال پنجم، شماره 3(پیاپی 13): 39-62.
  • درودیان، محمد (1395). تجزیه و تحلیل جنگ ایران و عراق (پیش‌درآمدی بر یک نظری). تهران: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس.
  • دهخدا، علی‌اکبر (1390). لغتنامه دهخدا. تهران: انتشارات رشد.
  • شبان‌نیا، قاسم (پاییز و زمستان 1391). «ارزیابی نظریه چرخش انقلاب‌ها و تطبیق آن بر انقلاب اسلامی ایران». دوفصلنامه معرفت سیاسی، سال چهارم، شماره دوم: 123-140.
  • کوهن، آلوین استانفورد (1385). تئوری‌های انقلاب. ترجمه علیرضا طیب، تهران: قومس.
  • مجیدی، حسن (1393). عقلانیت سیاسی در اندیشه فارابی و توماس آکوییناس. تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
  • محمدی، رحیم (1382)، درآمدی بر جامعه‌شناسی عقلانیت. تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران (انتشارات باز).
  • مرشدی زاد، علی و همکاران (زمستان 1390). «پدیده رادیکالیسم و شواهدی از آن در انقلاب اسلامی». فصلنامه رهیافت انقلاب اسلامی، شماره 18: 71-88.
  • مطهری، مرتضی (1360). پیرامون جمهوری اسلامی. تهران: صدرا، چاپ چهارم.
  • نظری، نصرالله (بهار و تابستان 1394). «عقلانیت به‌مثابه منطق کنش در علوم انسانی اسلامی». پژوهش‌نامه علوم انسانی اسلامی، شماره 3: 1-15.
  • هاشمی رفسنجانی، اکبر (1387). امید و دلواپسی (کارنامه و خاطرات آیت‌الله هاشمی رفسنجانی سال 1364). تهران: دفتر نشر معارف انقلاب.