تأثیر اندیشه‌های ابن تیمیه بر خطوط فکری و خط مشی گروه‌های سلفی- تکفیری

علی پور, جواد; قیطاسی, سجاد; دارابی, مهدی

تأثیر اندیشه‌های ابن تیمیه بر خطوط فکری و خط مشی گروه‌های سلفی- تکفیری

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ استادیار علوم سیاسی دانشگاه تبریز

² دانشجوی کارشناسی ارشد روابط بین الملل دانشگاه گیلان

چکیده

بنیادگرایی دینی با ارائه قرائت‌های افراطی، ناقص، رادیکال و متن محور از متون دینی در مواجهه با بحران‌های دنیای جدید، مسلمانان را به سوی افراطی‌گرایی سوق می دهد. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و تاریخی-تحلیلی تلاش می کند به این پرسش‌ها پاسخ دهد که بنیادهای فکری و نظری افراط گرایی در جهان اسلام چیست؟ و علل باز تولید این اندیشه‌ها چه عواملی هستند؟ یافته‌ها حاکی از آن است که افراط گرایی حاصل دیالکتیک وهابیت (سلفی گری) و اندیشه‌های رادیکال بنیادگرایانه است و به لحاظ فکری این جریان‌های افراط گرا از آموزه‌های ابن تیمیه و شاگردان مکتب او یعنی محمد بن عبدالوهاب، ابوالاعلی مودودی و سید قطب تغذیه می‌کنند. در واقع افراط گرایان با تفسیر خود از جهاد و باز تولید اندیشه‌های بنیاد‌گرایی در قالب گروهای تروریستی چون داعش، القاعده و طالبان ظهور نموده‌اند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The effect of Ibn Taymiyyah’s Ideas on lines of thought and Policies of Salafi-Takfiri Groups

نویسندگان [English]

Javad Alipur ¹
Sajad Gheytasi ²
Mahdi Darabi ²

¹ Assistant Professor of Political Science, Tabriz University

² Graduate Student of International Relations at Guilan University

چکیده [English]

Religious fundamentalism pushes Muslims to extremism by offering extreme, incomplete, text-based and radical interpretations of religious texts in dealing with the crises of the modern world. Uisng descriptive-analytical and historical-analytical methods, this research attempts to answer these questions; what are the intellectual and theoretical foundations of extremism in the Islamic World? And what are the causes for reproducing of these ideas? The findings illustrate that extremism derives from the dialectic of Wahhabism (Salafism) and fundamentalist radical ideas, and ideologically, these extremist groups utilize the teachings of Ibn Taymiyyah and students of his school, i.e. Muhammad ibn Abd al-Wahhab, Abul A'la Maududi and Sayyid Qutb. In fact, extremists have emerged by misinterpretation of jihad and reproduction of fundamentalist ideas in the form of terrorist groups such as the ISIS, the al-Qaeda and the Taliban.

کلیدواژه‌ها [English]

Ibn Taymiyyah
Extremism
ISIS
Salafism
Taliban
Al-Qaeda

مراجع

ابن تیمیه. (1379ق./1960م.) السیاسه الشرعیه فی اصلاح الراعی و الراعیه، راجعه و علق علیه: محمد عبدالله السبحان، مدینه المنوره: المکتبه العلمیه.
------. (1416ق/1995م) مجموع فتاوی شیخ الاسلام احمد بن تیمیه، جمع و ترتیب: عبدالرحمان بن محمد بن قاسم، ساعده ابنه محمد، المجلد الثامن و عشرون، السعودیه: وزاره الشعون الاسلامیه و الاوقاف و الدعوه و الارشاد، بالمملکه العربیه السعودیه.
------ .(1421ق) مختصرالفتاوی المصریه، الشیخ بدرالدین ابی عبداله محمد بن علی حنبلی بعلی، بیروت: دار بن رجب للنشر و التوزیع، المجلد الاول، طبعه الثالثه.
------. (بی تا(الف)) اقتضاء الصراه المستقیم مخالفه اصحاب الجحیم، مکتبه الریاض الحدیثه.
------. (بیتا (ب)) الجواب الباهر فی زوار المقابر، صحح اصله و حققه: الشیخ سلیمان بن عبدالرحمان الصنیع، المطبعه السلفیه و مکتبتها.
ابن کثیر. (1407ق) البدایه و النهایه، بیروت: دارالفکر، ج 13.
ابوزهره، محمد .(1991م) ابن تیمیه حیاته و عصره، آراوه و فقهه، قاهره: دارالفکرالعربی.
اخلاقی‌نیا، مهدی. (1389) «مقایسه اندیشه های سلفی اخوان با سلفی های جهادی- تکفیری»، فصلنامه مطالعات راهبردی جهان اسلام، سال 11، شماره 44، زمستان.
اسماعیلی، حمیدرضا. (1386) «بازشناسی اندیشه سیاسی القاعده»، فصلنامه مطالعات منطقه ای جهان اسلام، سال 8، شماره 31.
السید، رضوان. (2010) «سلفی گری تحولات و نتایج»، روزنامه الشرق الاوسط، شماره 11438، لندن.
القاسمی، الظافر. (1982) الجهاد و الحقوق الدولیه العامه فی الاسلام، لبنان: دار العلم للملایین.
العاملی، السید محسن الامین. (بی تا) کشف الارتیاب فی أتباع محمد بن عبدالوهاب، الطبعه الخامسه، بیجا، بینا.
المودودی، ابوالاعلی. (1389ق) الجهاد فی سبیل الله، بی جا: الاتحاد الاسلامی العالمی للمنظمات الطلابیه.
امیرخانی، علی. (1389) «ابو الاعلی مودودی و جریان نوسلفی گری»، فصلنامه معرفت کلامی، سال 1، شماره 3.
امین، احمد. (1949) زعماء الاصلاح فی العصر الحدیث، بیروت: دار الکتب العربی.
آدونیس، علی احمد سعید خالده سعید. (1993) الشیخ الامام محمد بن عبدالوهاب، بیروت: دارالعلم للملابین.
پولادی، کمال. (1385) تاریخ اندیشه های سیاسی در ایران و اسلام، تهران: نشر مرکز.
جمالی، جواد. (1390) «مدل تئوریک تحلیل افراط گرایی (با کاربست نظریه سازه انگاری)»، فصلنامه آفاق امنیت، سال4، شماره 12، پاییز.
جمشیدی راد، جعفر. (1389) «فرقه وهابیت و اهداف سیاسی آن»، فصلنامه مطالعات سیاسی، سال 3، شماره 9، پاییز.
جوادی ارجمند، محمدجعفر. (88/1387) «تحرک های طالبان و تأثیرآن در روابط پاکستان، افغانستان و آمریکا»، مطالعات اورآسیای مرکزی، سال 2، شماره 3، زمستان و بهار.
چلونگر، محمدعلی و همکاران. (1394) «بررسی عوامل مؤثر برگروه های جهادی در مصر از 1948 تا 1979»، مطالعات تاریخی جهان اسلام، سال 3، شماره 5، بهار و تابستان.
حجازی، اکرم. (2006) «سفر به عمق عقل سلفی گری جهادی» بخش اول، روزنامه القدس العربی، لندن.
حسینی قزوینی، سیدمحمد. (1387) وهابیت از نظر عقل و شرع، قم: مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصر(عج).
حنفی، حسن. (1986م/1406ق) الحرکات الاسلامیه فی مصر، بیروت: المؤسسه الاسلامیه للنشر، البعه الاولی.
خسروی، غلامرضا (1385) «درآمدی بر بنیادگرایی اسلامی»، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال 9، شماره 31، بهار.
------------. (1390) «مودودی»، در: علی اکبر علیخانی و همکاران، اندیشه سیاسی متفکران مسلمان، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، ج 14.
رامیار، علیرضا. (1394) «ریشه های خشونت در اندیشه های اسلامی»، فصلنامه دانش انتظامی، سال 2، شماره 5، بهار.
رجاء، علی اصغر. (1387) «جنبش های اسلامی و مقایسه آن با حرکت طالبانیسم»، فصلنامه طلوع، شماره 89.
روآ، اولیور. (1378) تجربه اسلام سیاسی، ترجمه: محسن مدیرشانه چی و حسین مطیعی، تهران: مرکز مطالعات فرهنگی بین المللی الهدی.
زرکلی، خیرالدین. (1990) الاعلام، بیروت: دار العلم لملایین.
سادات، احمد. (1394) «گروه های سلفی در نوار غزه و مواضع آنها نسبت به حکومت حماس»، فصلنامه سیاست جهانی، دوره 4، شماره 1، بهار.
شفیعی، حسن و مهرور، مهدی. (1391) «جهانی شدن و گسترش شبکه های بنیادگرایی سلفی»، فصلنامه علوم سیاسی، شماره 19.
صادقی، سیدشمس الدین و همکاران. (1394) «واکاوی گفتمان تکفیری-سلفی در جهان اسلام»، فصلنامه رهیافت انقلاب اسلامی، شماره 32، پاییز.
صالحی، عبدالکبیر. (1393) «ماهیت ایدئولوژیک و ریشه های ایدئولوژیک پدیده داعش»، فصلنامه زمینه، سال 1، شماره 4.
ضاهر، محمد کامل. (1994م/1414ق) الصراع بین التیارین الدینی و العلمانی فی الفکر العربی الحدیث و المعاصر، بیروت: دار البیرونی لطباعه و النشر، الطبعه الاولی.
عباس زاده فتح آبادی، مهدی و سبزی، روح الله. (1394) «شیوه های هویت جویی القاعده و داعش»، فصلنامه سیاسی اقتصادی، شماره 302، زمستان،
عبدالحمید، صائب. (1415ق/1995م) ابن تیمیه فی صورته الحقیقه، بیروت: الغدیر للدراسات و النشر.
علیخانی، علی اکبر. (1384) اندیشه سیاسی در جهان اسلام از فروپاشی خلافت عثمانی، تهران: جهاد دانشگاهی و پژوهشگاه علوم انسانی و اجتماعی.
علیخانی، علی اکبر، صابری، زهرا و سیاه پشت، سمیه. (1390) اندیشه سیاسی متفکران مسلمان، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، ج 4.
عمادی، سینا. (1394) «گروه های تندرو و ژئوپلیتیک خاورمیانه»، فصلنامه سیاسی اقتصادی، شماره 302، زمستان.
عنایت، حمید. (1376) سیری در اندیشه سیاسی عرب، تهران: امیر کبیر.
فیرحی، داود. (1387) روش شناسی دانش سیاسی در تمدن اسلامی، تهران: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
قادری، حاتم. (1392) اندیشه های سیاسی در اسلام و ایران، تهران : سمت، چ 13.
قطب، السید. (1378) نشانه های راه، ترجمه: محمود محمودی، تهران: احسان.
-----. (1379) عدالت اجتماعی در اسلام، ترجمه: محمدعلی گرامی و سیدهادی خسروشاهی، تهران: انتشارات کلبه شروق.
-----. (1389) آینده در قلمرو اسلام، ترجمه: سیدعلی حسینی خامنه ای، تهران: دفتر نشر اسلامی، چ 5.
کریمی، سحر. (1394) «نحوه و چگونگی پیدایش و شکل گیری گروه های تروریستی (بررسی موردی دولت اسلامی عراق و شام)»، ماهنامه پژوهش ملی، دوره 1، شماره 2.
مبروک، محمد ابراهیم. (2000) حقیقه العمانیه و الصراع بین الاسلامیین و العامانیین، بی جا: دار التوزیع و النشر الاسلامیه، الجزء الثانی.
لوئیس، برنارد. (1384) مشکل از کجا آغاز شد؟ (تأثیر غرب و واکنش خاورمیانه)، ترجمه: شهریار خواجیان، تهران: نشر اختران.
محمدی بحرانی، سیداحمد. (81:1392) «وهابیت: خاستگاه، اندیشه، عملکرد»، تهران: مرکز تحقیقات صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران،
مسجد جامعی، زهرا. (1380) نظری بر تاریخ وهابیت، تهران: صریر دانش.
مطهری، مرتضی. (1364) امامت و رهبری، تهران: انتشارات امیرکبیر.
مهدی بخشی، شیخ احمد. (1385) «سید قطب و اسلام گرایی معاصر»، مجله علوم سیاسی، شماره 33، بهار.
موتن، عبدالرشید. (1388) «تفکر اسلامی در پاکستان معاصر»، ترجمه: مصطفی هدائی، فصلنامه پژوهش های منطقهای، شماره 2، تابستان و پاییز.
موحد، مجید و همکاران. (1391) «رویکردی جامعه شناختی بر بنیادگرایی و افراط گری در ادیان»، فصلنامه علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی- واحد شوشتر، سال 6، شماره 87.
مودودی، ابوالاعلی. (1333) اسلام و جاهلیت، غلامرضا سعید، تهران: کتابفروشی فردوسی.
------. (1343) مبادی اسلام و فلسفه احکام، غلامرضا سعیدی، قم: مؤسسه مطبوعاتی دار الفکر، چ 1.
------. (1348)، پایه های اخلاقی برای جنبش های اسلامی، غلامرضا سعیدی، اصفهان: خرد.
------. (1377) خطبه های نماز جمعه، آفتاب اصغر، تهران: احسان، چ 2.
------. (1389ق) الجهاد فى سبیل اللّه، (بى جا): الاتحاد الاسلامى العالمى للمنظمات الطلابیة.
------. (1405ق) خلافت و ملوکیت، خلیل احمد حامدی، تهران: بیان – پاوه، چ 1.
------. (1977) الجهاد فی سبیل الله، بیروت: مؤسسه الرساله.
------. (1990م/1411ق) تفهیم القرآن، کلیم الله متین، منصوره: دار العروبه للدعوه الاسلامیه، ج 1.
------. (2536) اسلام و تمدن غرب، ابراهیم امینی، تهران: کانون انتشار، چ 3.
------. (بی تا(الف)) القانون الاسلامی و طریق تنفیذه فی باکستان، تعریب: محمد عاصم حداد، بی جا: دار الفکر.
------. (بی تا ( ب)) دین حق، منصوره: دارالعروبه للدعوه الاسلامیه.
موسی، محمد یوسف. (بی تا) اعلام العرب، ابن تیمیه، مصر: وزارة الثقافه و الارشاد القومی، الموسسه المصریه العامه لالتالیف و الترجمه و الطباعه و النشر.
نصر، سیدحسین. (1383) قلب اسلام، ترجمه: مصطفی شهرآیینی، تهران: انتشارات حقیقت.
همتی، همایون. (1367) نقد و بررسی آیین وهابیت، تهران: نشر ضحی.
گلی، حسن. (1387) «وهابیت در آذربایجان»، فصلنامه آران، سال 6، شماره 156، بهار و تابستان.
Atran, Scott .(2006) “the Moral Logic and Growth of Suicide Terrorism”, The Washington Quarterly, Center for Strategic and Int’l Studies, MIT, No. 29, pp.127-147
Borum, Randy. (2004) “Psychology of Terrorism”, University of South Florida, available at: http://scholarcommons.usf.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1570&context=mhlp_facpub (Accessed on 2017/5/1)
Zelin, Aron .(2014) “The War between ISIS and AL-Qaeda for Supremacy of the Global Jihadist Movement”. Research notes, the Washington Institute for Near East Policy, No. 20.