ظرفیت‌شناسی حاکمیت فقیه در اندیشه سیاسی اهل سنت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری مطالعات منطقه‌ای دانشگاه امام حسین (علیه‌السلام) تهران ، ایران

2 دانشیار مطالعات منطقه ای دانشگاه باقرالعلوم(علیه السلام) تهران ، ایران

چکیده

یافتن مشابهت‌ها و نقاط همگون اوصاف و شرایط حاکم در نظام سیاسی اهل سنت و ولایت‌فقیه در اندیشه شیعی مهم‌ترین دغدغه این مقاله است. نگارنده اذعان دارد، مبانی مشروعیت ولایت‌فقیه، بنا بر مشهور، نصب الهی است و خلیفه سنی بر مبنای انتخاب مردمی الهی منعقد می‌گردد؛ با این توصیف، معتقد است در مرحله تحقق عملی ولایت‌فقیه، اوصاف و شرایطی حاکم است که در اندیشه سنی همان ویژگی‌ها را برای خلیفه مطلوب مسلمین برشمرده‌اند. تأکید اهل سنت بر جانشینی از پیامبر، ضرورت تبعیت از وی،  اجتهاد حاکم و اجرای شریعت، اوصافی است که مبنای مشروعیت حکومت ولایت‌فقیه در اندیشه شیعی است؛ لذا برای ارائه یک الگوی دینی از حاکم به جهان سنی کافی است اوصاف و شرایطی را که در کلام بزرگان اهل سنت بیان‌شده را مروری دوباره کرد؛ با نگاهی دقیق به این اوصاف و شرایط می‌توان دریافت که اوصاف حاکم دینی سنی با اجتهاد، عدالت و مدیریت در نظریه ولایت‌فقیه همپوشانی دارد؛ لذا بررسی تطبیقی ولایت‌فقیه با صفات حاکمِ مطلوب در اندیشه سنی می‌تواند مورد تحلیل قرار گیرد

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Exploring the Capacity of the Rule of Jurisprudent in in Sunni Political Thought

نویسندگان [English]

  • mahdi roohi 1
  • ghola,reza behroozilak 2
1 PhD Student, Department of Regional Studies, Imam Hossein University Thran,Iran
2 Associate Professor, Baqir al-Olum University Thran,Iran
چکیده [English]

Finding the similarities and qualifications of the ruler and between the political structure of Sunni Islam and velayat-e faqih (rule of jurisprudence) in Shia Islam is the main concern of this research. The principles of the legitimacy of the rule of jurisprudent (velayat-e faqih), according to majority of religious scholars are divine, while the Sunni caliph’s legitimacy is popular-divine. By studying velayat-e faqih one understands that the conditions for practical establishment of the rule of jurisprudent in Shia Islam are almost the same as those for a Sunni Caliph. Sunnis' emphasis on succession to the Prophet, necessity of obeying him, implementation of Sharia and ijtihad (individual inference) as a necessary qualification of the ruler are are the same as the bases for velayet-e faqih in Shia Islam. To present a religious model of a ruler to the Sunni world, it suffices to review the conditions and qualifications mentioned by great Sunni theologians. A closer look at these conditions and qualifications would reveal that a Sunni ruler needs to have ejtihad (power of individual inference from the text), justice, and management capability which all overlap with the conditions of velayat-e faqih. Therefore, the qualifications of velayt-e faqih can be comparative studied with the conditions and qualifications of an ideal ruler in Sunni. 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Caliphate
  • inference from jurisprudential sources (fiqahat)
  • caliph
  • jurisprudent
  • rule of jurisprudent (velayat-e faqih)
  • Islamic ruler
قرآن کریم
ـ ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، 1434ق،  السیاسة الشرعیة فی اصلاح الراعی و الرعیة، بیروت، دارالمعرفه
ـ ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، 1935ق، الحسبیه فی الاسلام او وظیفه الحکومه الاسلامیه، قاهره مطعبه نوری
ـ ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، 1982م، مراتب الاجماع، بیروت، دار الکتب العلمیه
ـ ابن خلدون، عبدالرحمن، 1375ش، مقدمه، ترجمه محمد پروین گنابادی، تهران، علمی فرهنگیان
ـ ابن شهر آشوب، محمد بن علی، 1402 المناقب، ، ج 4، قم، انتشارات علامه
ـ ابن فراء، ابی یعلی الاحکام السلطانیة ط 2 قاهره مکتب اعلام الاسلامی
ـ ابوزهره، محمد، تاریخ المذاهب الاسلامیه، قاهره 1971
ـ ابوزهره، محمد، 1996، تاریخ المذاهب الاسلامیه، قاهره، دار الفکر العربیه
ـ ابوزهره، محمد،  1991 م، ابن تیمیه حیاتة و عصره، آراؤه و فقهه، قاهره، دارالفکر العربی،
ـ ابی حنیفه النعمان؛1378، الفقه الاکبر فی التوحید، انتشارات علمیه اسلامیه، تهران
ـ ابی محمد عبدالله بن احمد بن محمد بن قدامه ، ۱۳۶۷ق، المغنی، دار المنار، قاهره
ـ اسپوزیتو، جان. ال.، 1382،  انقلاب ایران و بازتاب جهانی آن، نشر مرکز بازشناسی اسلام و ایران
ـ امام خمینی، 1371،  کشف الاسرار، مؤسسه تنظیم ونشرآثارامام خمینی
ـ امام خمینی، 1374،  ولایت ‌فقیه، مؤسسه تنظیم ونشر آثار امام خمینی، تهران
ـ امام خمینی، 1391،  رساله اجتهاد و تقلید، قم، جامعه مدرسین
ـ امام خمینی، روح الله، (1418) کتاب البیع تهران مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول ج2
ـ امام خمینی، الرسائل، بی تا، 1420
ـ اندلسی ابن حزم، 1989 به کوشش حجازی، احمد،  علم الکلام علی مذاهب اهل السنه و الجماعه، مکتب السقافی، قاهره
ـ انصاری، مرتضی، کتاب المکاسب، ج 3، بی نا 1415
ـ آندلسی، ابن حزم، 1377،  الفِصَل فی الملل والأهواء والنحل، المکتبه الشامله، دانشگاه تهران، تهران
ـ آندلسی، این حزم، 1363ق، المحلی ج6، کتاب الامامه، بیروت، دارالافاق الجدیده، بیروت
ـ باقر شریف القریشی، 1411،  نظام الحکم و الاداره فی الاسلام، مطبعة الآداب، نجف الاشرف، الطبعة الاولی
ـ بخاری، محمد بن اسمائیل، 1411، صحیح بخاری، ج8، دار الفکر، بیروت
ـ بیهقی، ابوبکر احمدبن حسین، 1401،  سنن،  جز 2، نشر استانبول
ـ تفتازانی، مسعودبن‌عمر، 1422، شرح العقائد النسفیّة، مرکز تحقیق و ترجمه و نشر آلاء
ـ جرجانی، میرسیدشریف، 1370، شرح مواقف ج 8، انتشارات الشریف الرضی
ـ جزیری، عبدالرحمن، 1406، الفقه علی مذاهب اربعه، داراحیاء التراث العربی، بیروت، ، چاپ 7
ـ جمعی از نویسندگان، 1385،  انقلابی متمایز ( جستارهایی در انقلاب اسلامی ایران ) بوستان کتاب
ـ جوادی آملی، عبدالله، 1388، ولایت ‌فقیه ولایت فقاهت و عدالت، مرکز نشر اسراء، قم
ـ حائرى، عبدالهادى، 1383،  تشیع و مشروطیت در ایران، انتشارات امیر کبیر، تهران
ـ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، بی نا، بی تا
ـ خراسانی، محمد کاظم(آخوند) (1415)کفایة الاصول (قم، موسسه نشر اسلامی، 1415ج2ص422
ـ الخطیب شمس الدین، محمد بن أحمد، مغنی المحتاج إلى معرفة معانی ألفاظ المنهاج، ج4، دارالمعرفه، بیروت1420،
ـ خنجی، فضل الله ابن روزبهان، سلوک الملوک، تهران خوارزمی
ـ خواجه نصیرالدین طوسی، تلخیص نقد المحصل، ص 425.
ـ خویی، ابوالقاسم،  التنقیح فی شرح العروه الوثقی،  1418
ـ دغرنی،  احمد الرساله الوجیزه فی علوم الخلافه،
ـ ربانی گلپایگانی، علی، امامت در بینش اسلامی، مقدمه کتاب مؤسسه بوستان کتاب 1393
ـ زهری، خالد، (1391) الخلافه و الولایه بین الاجتهاد و التقلید، ترجمه حامد جمالی، فصل نامه فروغ وحدت شماره27
ـ زین‌الدین عراقی، 1406،  المغنی علی حما الاسفار، ، ج 1، دارالکتب العلمیه، بیروت
ـ سید مرتضی، ابوالقاسم علی بن حسین بن موسیٰ، (1420) الذریعة الی اصول الشیعه، قم انتشارات اسلامی
ـ شیخ مفید، النکت الاعتقادیة، مندرج در سلسله: مصنفات الشیخ المفید، ج 10،
ـ صدر، محمد باقر، 1370،  الاسلام یقود الحیاه، وزارت ارشاد اسلامی، تهران
ـ طباطبایی یزدی، العروه الوثقی، 1409
ـ طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، (قم: اسماعیلیان، چاپ پنجم، 1371)، ج 14، ص 391.
طبری، محمد بن جریر، ج 3، اساطیر 1362
ـ طوسی، (1405)نصیرالدین محمدبن محمد، تلخیص نقد المحصل، ناشر: دار الاضواء، بیروت‌، نوبت چاپ: دوم‌
ـ عاملی، محمد بن مکی، الدروس الشرعیه بی نا 1417
ـ عضد الدین عبد الرحمن بن أحمد الإیجی، المواقف، دار الجیل – بیروت الطبعة الأولى، 1997
ـ علاءالدین علی بن حسام، 1413،  کنز العمال ج1، موسسه الرساله، بیروت
ـ علیخانی علی اکبر و همکاران، 1390ش،  اندیشه سیاسی متفکران مسلمان، ج4،  پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی
ـ غزالی، محمد بن محمد، 1402،  الاقتصاد فی الاعتقاد، دار الکتب العلمیه، نشر بیروت
ـ غزنوی، جمال الدین احمد بن محمد، اصول الدین، بیروت، دارالبشایر الاسلامیه، چاپ اول، 1419ق، ص294 و 295
ـ غفاری، مهدی، 1392 ویژگی‌های زمامدار اسلامی در عصر غیبت، انتظار موعود، تابستان 1392، شماره 41
ـ الغنوشی، راشد، 1377،  حرکت امام خمینی و تجدید حیات اسلام، سید هادی خسرو شاهی، موسسه اطلاعات، تهران
ـ فخر رازی، محمد بن ابی بکر، 1423، تفسیر کبیر، ج 2، بیروت، دار الکتب العلمیة
ـ فضل بن حسن؛ طبرسی، مجمع البیان، (بیروت: دارالمعرفه، بی‌تا)، ج 3 – 4، ص 100.
ـ قادری، حاتم، اندیشه‌های سیاسی در اسلام و ایران،  1378، سمت
ـ قاضی ابویعلی، حمد بن حسین بن خلف بن احمد، 1414، الاحکام السلطانیه، بیروت، دارالفکر
ـ قلقشندی، أحمد بن عبد الله، مآثر الإنافة فی معالم الخلافة، ج 1، دار النشر / مطبعة حکومة الکویت 1985
ـ ماوردی، ابوالحسن، 1404الاحکام السلطانیه و الولایات الدینیه، بیروت، دار الکتب العلمیة
ـ مجلسی محمد باقر، 1412،  بحارالأنوار، ج44، انتشارات شریف رضی، قم
ـ محمدی، منوچهر، 1385،  بازتاب جهانی انقلاب اسلامی، سازمان انتشارات، قم
ـ محمود صلواتی,1388، حسینعلی منتظری مبانی فقهی حکومت اسلامی، نشر تهران ج2
ـ مظفر، محمدرضا، (1380) اصول الفقه، قم: موسسه انتشارات اسماعیلیان جلد دوم
ـ المعهد الرسول الاکرم، بی تا، حوار فی التسامح والعنف، بیروت
ـ مفید، (1413)محمد بن محمد بن النعمان (شیخ مفید) النکت الاعتقادیه، قم، مجمع جهانی اهل بیت ج10
ـ مکارم شیرازی، ناصر، 1385، دائره المعارف فقه مقارن، قم مدرسه امام امیرالمؤمنین
ـ منتظری حسینعلی، 1370،  دراسات فی فقه الدوله الاسلامیه. ج 1، انتشارات دار الفکر، قم
ـ نجفی، الشیخ محمّد حسن النّجفی، جواهر الکلام، 1362 ناشر:دار احیاء التراث العربی محل نشر: بیروت - لبنان
ـ نهج‌البلاغه، 1387، صبحی الصالح، الطبعة الاولی، بیروت 1387 ه. ق، خ 33