دگراندیشی در سیاست‌نامه، تحلیل گفتمان برخورد با مخالف در اندیشه خواجه نظام الملک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه تبریز

2 دانشجوی دکترای تاریخ دانشگاه تبریز

چکیده

طرح بحث عقیدتی و مذهبی درکتاب سیاستنامه خواجه نظام­الملک با هدف استحکام و تثبیت پایه­‌های حکومت سلجوقی صورت گرفته است. خواجه نظام‌الملک در این کتاب در باره مذاهب رایج دوره سلجوقی شافعی و حنفی تعصب زیادی به خرج می‌­دهد. او پیروان سایر مذاهب را با صفاتی مانند بددین و بدمذهب خطاب می­‌کند و برای تاثیرگذاری بیشتر بر مخاطب و توجیه ضدیت با مخالفان مذهبی که همان مخالفان سیاسی او می‌­باشند، حکایت‌­هایی را به تناسب موضوع می‌­آورد. دگراندیشی و برخورد بامخالف درسیاست­نامه مساله‌­ای است که در این نوشتار با استفاده از روش تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف توصیف،تحلیل و تبیین می‌­شوند. تحلیل گفتمان چگونگی تبلور و شکل‌­گیری معنا و پیام واحدهای زبانی در ارتباط با عوامل درون متن را بررسی می­‌کند. سیر تکوینی تحلیل گفتمان منجر به تحلیل گفتمان انتقادی می‌­شود که ریشه در زبان­شناسی انتقادی دارد و در این میان رویکرد انتقادی نورمن فرکلاف جامع­ترین چهارچوب تحلیل گفتمان انتقادی به حساب می­‌آید. در این نوشتار ابتدا اندیشه و نگرش خواجه نظام‌­الملک با مخالفان مذهبی در متن و حکایات سیاست­نامه توصیف و سپس براساس روش فرکلاف مورد تحلیل و تبیین قرار می‌­گیرد و به این سئوال پاسخ داده می‌­شود خواجه نظام الملک در کتاب سیاست­نامه چگونه با مخالفان مذهبی خود رفتار می‌­کند؟ پاسخ به این سوال با به کاربستن روش تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف و تحلیل لایه­‌های پنهان اندیشه خواجه نظام‌­الملک صورت گرفته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Dissidence in Siasatnameh: Discourse Analysis of Encountering Opponents in Khajeh Nezam al-Molk’s Thought

نویسندگان [English]

  • Abbas ghadimi ghydari 1
  • Ali Ghanei 2
1 Associate Professor of the History Department of Tabriz University
2 PhD Student, Department of History, Tabirz University
چکیده [English]

Khajeh Nezam al-Molk in his book of Siasatnameh has covered an ideological and religious discussion to consolidate the pillars of governance in the reign of Seljuk dynasty. The author of Siasatnameh is highly prejudiced in his book in favor of Shafi’i and Hanafi sects, among the common faiths in the period. He addresses the followers of other faiths and sects with insulting terms such as “people of bad religion” and “people of bad faith”. To exert more influence on his readers and justify his opposition to religious opponents – his political opponents per se – he has included anecdotes according to each subject matter. Dissidence and encountering the opponents in Siasatnameh are the two issues this paper is an attmept to explain, analyze and explain through Fairclough’s critical discourse analysis. Discourse analysis studies the way of manifestation and formation of meaning and message of linguistic units in connection with contextual elements. The evolutional survey of discourse analysis leads to critical discourse analysis that has its roots in critical linguistics. In the meantime, the critical approach of Norman Fairclough is the most comprehensive framework for critical discourse analysis. In this paper, we will first explain Khajeh Nezam al-Molk’s thoughts and views vis-à-vis his political opponents through the context and anecdotes, then we will explain and analyze the findings based on Fairclough’s method. The paper is an attempt to find an appropriate response to the question of how Siasatnameh treats its religious opponents. The response to this question has been provided by using Fairclough’s critical discourse analysis method and analyzing the hidden layers of Khajeh Nezam al-Molk’s thoughts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Discourse Analysis
  • Fairclough
  • Siasatnameh
  • Khajeh Nezam al-Molk
  • religious opponents
  • dissidence
  •  ------------.(1377)درآمدی فلسفی بر تاریخ اندیشه سیاسی در ایران، تهران: کویر.
  •  -------------.(1385) تحلیل گفتمان رایج و انتقادی،تهران:علمی فرهنگی.
  • ابن اثیر، عزالدین علی.(1385) الکامل، ترجمه محمّد حسین روحانی، تهران: نشر اساطیر،ج6.
  • اخلاقی،اکبر.(1376) تحلیل ساختاری منطق الطیرعطار،اصفهان: فردا.
  • اشپولر،برتولد.(1369) تاریخ ایران درقرون نخستین اسلامی،ترجمه جواد فلاطوری،تهران: علمی و فرهنگی.
  • اشعری‌قمی،سعدبن‌عبدالله‌ابی‌خلف.(1371)تاریخ عقاید و مذاهب شیعه(المقالات والفرق)، به تصحیح محمدجوادمشکور،ترجمه یوسف فضایی،تهران:عطایی.
  • آقا گل زاده،فردوس.(1386) تحلیل گفتمان انتقادی وادبیات،مجله ادب پژوهی،شماره اول.
  • آقاجری،هاشم وتوکومو شیمویاما.(1394) رابطه دیانت و سیاست در جامعه سلجوقی،تحقیقات تاریخ اجتماعی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی،سال پنجم،شماره اول.
  • بویل،جی.آ(1378)تاریخ کمبریج،از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی ایلخانان،ترجمه حسن انوشه،تهران:امیر کبیر.
  • بیهقی، ابوالحسن علی بن زید(ابن فندق).(1361)تاریخ بیهقی،تصحیح احمد بهمن یار،تهران: فروغی .
  • پطروشفسکی،ایلیا پاولویچ.(1354) اسلام درایران ازهجرت تا پایان قرن نهم هجری،ترجمه کریم کشاورز،تهران:پیام.
  • جوینی،عطاملک.(1376) تاریخ جهانگشای جوینی،به تصحیح عبدالوهاب قزوینی،تهران:بامداد.
  • حاج سید جوادی، احمدصدر ؛ فانی،کامران؛ خرمشاهی، بهاالدین؛ یوسفی‌اشکوری،حسن.(1386) دایره المعارف تشیع ، تهران:نشرمحبتی،ج8.
  • حق شناس،علی محمد.(1382) زبان و ادب فارسی در گذرگاه سنت و مدرنیته (مجموعه مقالات)،تهران :آگاه.
  • حلمی، احمدکمال‌الدین.(1378)دولت سلجوقیان، ترجمه عبدالله طاهری و دیگران،قم:پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  • خزانه‌دارلو،محمد علی و مجید جلاله‌وند.(1392)"تحلیل انتقادی قدرت در دو فصل از سیاست‌نامه"،فصلنامه سیاسی جهانی،دوره دوم،شماره3.
  • راوندی،محمدبن علی سلیمان.(1364)راحه الصدوروآیه السروردرتاریخ آل سلجوق،تصحیح،محمد اقبال،تهران:امیر کبیر.
  • رجایی،فرهنگ.(1373) معرکه جهان بینی‌­ها در خردورزی سیاسی و هویت ما ایرانیان،تهران:احیا کتاب،1373
  • رستم وندی،تقی.(1392) اندیشه ایرانشهری درعصر اسلامی،تهران: امیرکبیر.
  • زرین کوب،عبدالحسین.(1364) فرار از مدرسه،تهران:امیرکبیر.
  • سرایی،حسن ودیگران.(1378) "روش کیفی در مطالعات اجتماعی با تاکید بر روش تحلیل گفتمان و تحلیل گفتمان انتقادی"، پژوهش نامه علوم اجتماعی،شماره2.
  • سرل،جان آر.(1385)افعال گفتاری جستاری در فلسفه زبان، ترجمه محمدعلی عبداللهی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  • شوالیه،ژان وآلن گربران.(1388) فرهنگ نمادها، ترجمه سودابه فضایلی،تهران:جیحون.
  • صفی،امید.(1389)سیاست/دانش در جهان اسلام،همسویی معرفت و ایدئولوژی در دوره سلجوقی،مترجم مجتبی فاضلی،تهران: پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
  • طباطبایی،سید جواد.(1375) خواجه نظام الملک،تهران:طرح نو.
  • فرکلاف،نورمن.(1379) تحلیل انتقادی گفتمان،ترجمه فاطمه شایسته پیران و دیگران،تهران: وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی، دفترمطالعات و توسعه رسانه­‌ها.
  • فرمانیان، مهدی.(1386) مجموعه‌ مقالات‌ فرق تسنن،قم: نشر ادیان.
  • فورستر،ادوارد مورگان.(1384) جنبه‌های رمان،ترجمه ابراهیم یونسی،تهران:آگاه.
  • قادری،نصراله.(1386) آناتومی ساختار درام،تهران: نیستان.
  • کسائی، نورالله.(1374)مدارس نظامیه و تأثیرات علمی و اجتماعی آن، تهران: امیرکبیر.
  • محبتی،مهدی.(1382)سیمرغ در جست و جوی قاف،تهران:سخن.
  • مستوفی،حمدالله بن ابی بکر.(1387) تاریخ گزیده،به اهتمام عبدالحسین نوایی،تهران: امیرکبیر.
  • نظام الملک،ابوعلی حسن.(2535)سیرالملوک(سیاست نامه)،به اهتمام هیوبرت دارک،چاپ سوم،تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب
  • همایی،جلال الدین.(1368)غزالی نامه،تهران:موسسه نشر هما.
  • یارمحمدی، لطف الله.(1383)گفتمان شناسی رایج و انتقادی، تهران: هرمس، 1383.
  • یورگنس، ماریان و لوئیز فیلیپس.(1389) نظریه و روش در تحلیل گفتمان،ترجمه:هادی جلیلی،تهران: نشر نی.
  • یول، جورج.(1393) کاربرد شناسی زبان،ترجمه:محمد عموزاده مهدیرجی،منوچهر توانگر،تهران: سمت.