تأثیر تقابل وهابیت سعودی با گفتمان انقلاب اسلامی ایران بر ژئوپلتیک جدید خاورمیانه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه مازندران

چکیده

جهان اسلام به‌ویژه خاورمیانه در هزاره جدید بیشتر ماهیت ایدئولوژیک به خود گرفته است. بر همین مبنا، مقاله حاضر تلاش دارد تا از منظر هویتی و ایدئولوژیک، نقش تقابل ایدئولوژی وهابیت با گفتمان انقلاب اسلامی ایران را بر ایجاد ژئوپلتیک جدید خاورمیانه پس از وقوع بیداری اسلامی مورد تبیین و بررسی قرار دهد. این پژوهش در چهارچوب رهیافت تئوریک سازه‌انگاری استدلال می‌‌کند که بروندادهای سیاست خارجی عربستان و جمهوری اسلامی ایران در سال‌های اخیر، که به ترتیب متأثر از ایدئولوژی وهابیت و آرمان‌ها و اصول انقلاب اسلامی هستند، نقش برجسته‌ای در تشدید رقابت‌های بین دو کشور و متعاقباً شکل‌گیری ژئوپلتیک جدید خاورمیانه ایفا کرده‌اند. به عبارتی، با آغاز بیداری اسلامی در کشورهای مختلف خاورمیانه، ایران اقدامات گوناگونی را در چهارچوب مبانی اندیشه‌ای و آرمان‌های انقلابی امام خمینی به انجام رساند. اما پویش‌های منطقه‌ای ایران با واکنش جدی کنش‌گر مهم دیگر منطقه یعنی عربستان مواجه گردید، که بر اساس مبانی آیین وهابیت ماهیتی ضد شیعی و ایرانی- انقلابی داشته و تلاش می‌‌کند تا در مقابل نفوذ و نقش‌آفرینی منطقه‌ای ایران به‌طور جدی مقابله کند. تعارض هویتی عربستان و ایران و رقابت‌های این دو کشور در این قالب، در حال حاضر منجر به «هویتی شدن رقابت‌های ژئوپلتیکی» شده و متعاقباً نیز این طیف از رقابت‌ها را در خاورمیانه تشدید کرده است. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Influence of Saudi Wahhabism Opposition with Discourse of Islamic Revolution of Iran on New Geopolitics of the Middle East

نویسنده [English]

  • Dr.Reza Ekhtiari Amiri
چکیده [English]

Islam has taken more of an ideological role in new millennium, especially in the Middle East. Accordingly, the present study tries to explain and examine the role of Wahhabi ideological confrontation with Islamic Republic of Iran's discourse in the creation of the middle east new geopolitics after the Islamic Awakening in terms of identity and ideologically. Within a constructivist theoretical approach framework, this study argues that foreign policy outputs of Saudi Arabia and Islamic Republic of Iran in recent years which in turn have been influenced by the Wahhabi ideology and Islamic Revolution ideals and principles, have played a prominent role in intensifying the competition between the two countries and the subsequent formation of new geopolitics in the middle east. In other words, along with the commencement of Islamic Awakening in different countries of the Middle East, Iran has taken various measures in the framework of Imam Khomeini's thoughts and revolutionary ideals. But Iran's regional dynamics was faced with serious reaction of the other important actor in the region, Saudi Arabia which has an anti-Shia-Iranian-revolutionary nature according to the Wahhabism procedural grounds and is trying to stand in the way of Iran's regional role and influence so seriously. Saudi Arabia and Iran conflict and competition between the two countries in this field now has led to an identity geopolitical competition which subsequently has intensified the whole competitions in the Middle East. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Wahhabism
  • Identity
  • the Middle East
  • Saudi Arabia
  • Islamic Republic of Iran
  • Imam Khomeini
  • Islamic Revolution
  • اسپزیتو، جان.ال. (1393) انقلاب ایران و بازتاب جهانی آن، ترجمه محسن مدیر شانه‌چی، تهران: مرکز باستان شناسی اسلام و ایران، انتشارات باز، چاپ پنجم.
  • اسد على‌زاده، اکبر. (1384) چالش‌هاى فکرى و سیاسى وهابیت، مرکز پژوهش‌هاى اسلامى صدا و سیما.
  • امام خمینی، روح‌الله. (1385) صحیفه امام، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  • امیرعلی دلشاد. (1390) «وحدت اسلامی از دیدگاه امام خمینی»، مرکز اسناد انقلاب اسلامی:http://www.irdc.ir/fa/content/14530/default.aspx
  •  انتظاری هروی، مصطفی. (1393) «رسوایی پتروتروریسم اعراب»:  http://tnews.ir/%D8%AC%D8%A7%D9%
  • جمشیدی، محمدحسین. (1376) «احیای اندیشه ظلم ستیزی دینی در تفکر سیاسی - دینی امام خمینی»، فصلنامه 15 خرداد، شماره 26 و 27.
  • حسنی، هاشم معروف. (١٣٧٩) شیعه در برابر معتزله و اشاعره، ترجمه محمد صادق عارف، مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
  • حق‌شناس کمیاب، سیدعلی. (1389) «ساختار سیاسی ـ اجتماعی عربستان و اقلیت‌های دینی»: http://www.payam-aftab.com/fa/doc/article/11242
  • داودی، رشید. (1393) «تبیین حکومت اسلامی و رابطه‌ی دین و سیاست در اندیشه امام‌ خمینی»:  http://www.asrkhabar.com/fa/news   
  • درایسدل، آلاسدیر و جرالد اچ. بلیک. (1369) جغرافیای سیاسی خاورمیانه و شمال افریقا، ترجمه دره میرحیدر                   
  • (‌مهاجرانی)، تهران: انتشارات دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
  • دکمجیان، هرایر. (1390) جنبش‌های اسلامی معاصر در جهان عرب، ترجمه حمید احمدی، تهران: انتشارات کیهان.
  • دهشیری، محمدرضا. (1379) درآمدی بر نظریه سیاسی امام خمینی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  • سبحانی، جعفر.(1366) آیین وهابیت، قم: نشر دارالقرآن الکریم.
  • ستوده، محمد.(1382) «ماهیت انسان و روابط بین‌الملل»، فصلنامه علوم سیاسی، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
  • صائب، عبدالحمید. (1385) چهره واقعی وهابیت، ترجمه حبیب روحانی، مشهد: آستان قدس رضوی.
  • علم‌المهدی، احمد. (1373) وهابیت ایده استعمار، تهران: دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت.
  • فرای، گرگ و اهیگن، جاسینتا. (1390) تصویر‌های متعارض از سیاست جهان، ترجمه علیرضا طیب، تهران: نشر نی.
  • قربانی، مهدی و سنگدوینی، ناصر. (‌‌1392) «روابط ایران و عربستان پس از انقلاب اسلامی»:http://jahaneravabet.blogfa.com/post-171.aspx
  • قزوینی، سید محمدحسن (1382) فرقه وهابی، ترجمه علی دوانی، تهران: رهنمون.
  •  کرمی، کامران. (1393) «ساختار سیاسی قدرت در عربستان سعودی»، مرکز بین‌المللی مطالعات صلحIPSC): http://www.persiangulfstudies.com/fa/index.asp?p=pages&id=757)
  • لیسی، رابرت. (1367) سرزمین سلاطین، ترجمه فیروزه خلعتبری، تهران: شباویز.
  •  متقی، ابراهیم. (1384) «هویت‌گرایی خاورمیانه‌ای و هنجارسازی امنیتی امریکا»، سایت باشگاه اندیشه:http://www.bashgah.net/fa/content/show/11484
  •  متقی، ابراهیم، کوه خیل، مرجان، موسی پسندی، علی اصغر. (1393) «نقش بازیگران منطقه‌ای در رادیکالیزه کردن نیروهای اجتماعی خاورمیانه»، فصلنامه سیاست جهانی، دوره سوم، شماره 2.
  • مجرد، حسن. (1386) تأثیرات انقلاب اسلامی بر سیاست بین‌الملل، تهران: انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  • محمدی، منوچهر. (1390) بازتاب جهانی انقلاب اسلامی ایران، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  •  مسجد جامعی، زهرا. (1380) نظری بر تاریخ وهابیت، تهران: انتشارات صریر دانش.
  • مصباح یزدی، محمدتقی.(1383) حقوق و سیاست در قرآن، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  • مظاهری، محمدمهدی. (1389) «امام خمینی و گفتمان انقلاب اسلامی»،پژوهشنامه متین، شماره 471.
  • منصوری مقدم، محمد. (1391) «مؤلفه هویت و تأثیر آن بر سیاست خارجی عربستان سعودی در قبال جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه مجلس و راهبرد، سال نوزدهم، شماره هفتاد و دو.
  •  موثقی، سید احمد. (1392) جنبش‌های اسلامی معاصر، تهران: انتشارات سمت.
  • مولانا، حمید. (1385) جهان اسلام و چالش‌های دنیای معاصر، تهران: انتشارات کیهان.
  • ناظمی قره‌باغ، مهدی. (1390) وهابیت در جهان اسلام پس از 11 سپتامبر، تهران: مؤسسه مطالعات اندیشه‌سازان نور.
  •  ونت، الکساندر. (1392) نظریه اجتماعی سیاست بین‌الملل، ترجمه حمیرا مشیرزاده، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی .
  • هادیان، حمید. (بهار1385) «در پرتو شرایط جدید منطقه‌ای: کاوشی در روابط ایران و عربستان سعودی»، راهبرد، شماره 39.
  • یزدان‌فام، محمود. (1389) «دگرگونی در نظریه‌ها و مفهوم امنیت بین‌المللی»، تحول مفاهیم در روابط بین‌الملل، حمیرا مشیرزاده و نبی‌الله ابراهیمی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
  • Adam Entousand, Sioban Gorman(2013).“Behind Assad’s Comeback, a Mismatch in Commitments.” The Wall StreetJournal,December31:http://online.wsj.com/news/articles/SB10001424052702303453004579292543464208138.
  •  Al-Rasheed, Madawi (2002). A History of Saudi Arabia, London, Cambridge University Press.
  • Berti, Benedetta and Guzansky, Yoel (2014). “Saudi Arabia’s Foreign Policy on Iran and the Proxy War in Syria: Toward a New Chapter?,”Israel Journal of foreign Affairs, VIII : 3
  • Kamrava, Mehran, (2012). “The Arab Spring and the Saudi-led Counterrevolution,” Orbis, LVI:1, 101–03.
  • Weiss, Michael and Hannah Stuart (2011)."The Syrian opposition: Political analysis with original", Foreign Policy, May 04.