بررسی مقایسه‌ای مواجهه‌ی امام خمینی(ره) و علمای سنتی با «سنت» (در دوره‌ی منتهی به وقوع انقلاب اسلامی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم (ع)

2 عضو هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران

3 کارشناسی ارشد علوم اجتماعی دانشگاه تهران

چکیده

امام خمینی، علاوه بر تمایزگذاری بین فکر و عمل خود با متجددین، ضمناً بین خود و برخی جریان‌های سنتی و از جمله متحجرین نیز تمایز می‌‌گذارد. او نسبت به برخی مقولات فقهی یا رسومات مذهبی سنتی نیز دیدگاه انتقادی و احیاگرانه داشت. این مقاله با قرار دادن امام در قالب جریان «احیای سنت»، او را در مقابل دو جریان اصلی می‌‌داند: نخست متجددینی که در چهارچوب رویکردهای «بازگشت به سنت» و «رد سنت» نظریه‌پردازی کرده‌اند، و دیگری «علمای سنتی». تأکید مقاله بر بیان تمایزات دیدگاه ایشان با رویکرد علمای سنتی است و نشان می‌‌دهد که این گروه اخیر یک‌دست نبوده، و در درون خود دسته‌‌بندی‌‌هایی دارند: دست‌‌کم می‌‌توان دو گروه معتقد به «تکرار سنت» و «نومید از سنت» را  از یکدیگر تفکیک کرد. بر همین اساس نیز نسبت تفکر و عمل امام با آنها دارای مرتبه‌بندی بوده، و یکسان نیست. برای این کار مقاله ضمن بحث تاریخی، و شناسایی بافت گفتمانی که امام خمینی درون آن عمل کرده، از شیوه‌ی تحلیل اسنادی و تحلیل متن بر اساس گفتار و نوشتار امام خمینی سود برده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparison of the Confrontation of Imam Khomeini (RA) with Traditionalist Sunni Scholars (In the Period Leading up to the Islamic Revolution)

نویسندگان [English]

  • Dr.Hamid Parsania 1
  • Dr.Qasem Zaeri 2
  • Zeinab A'lami 3
1
2
3
چکیده [English]

In addition to distinguishing his own thoughts and action from modernists, Imam Khomeini (RA) also differentiates himself and some traditional trends including dogmatic groups. He was also a revivalist and had critical perspective towards some legal issues or traditional religious customs. This article looks at Imam Khomeini in the framework of "revival of tradition" and puts him against two main trends: first the modernists who have been theorizing within the framework of approaches called "return to tradition" and "rejection of tradition" and secondly, the traditional scholars. The present paper emphasizes on expressing the distinctions between Imam Khomeini's viewpoint and the approach of traditional scholars and suggests that this latter group is not homogenous and is divided into several categories: there are at least two groups believed in the "repletion of tradition" and "disappointed with tradition" here that can be separated from each other. Accordingly, there is difference between Imam's thoughts and actions manner and viewpoints of these groups. To this end, while presenting historical discussions and identifying the discourse context where Imam acted, the present paper has also benefited from document analysis and text analysis based on Imam Khomeini's writing and speech. 

  • امام  خمینی، روح‌الله. (1385) صحیفه امام، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.(ره)
  • ---------.(1391) ولایت فقیه، حکومت اسلامی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.(ره)
  • بدلا، سیدحسین. (1370) «مصاحبه ویژه با شاگردان آیت‌الله بروجردی(چشم و چراغ مرجعیت)»، مجله حوزه، شماره 43 و44.
  • پارسانیا، حمید. (1385). سنت ایدئولوژی علم، قم: مؤسسه بوستان کتاب.
  • ---------. (1386) هفت موج اصلاحات (نسبت تئوری و عمل)، قم: مؤسسه بوستان.
  • ---------. (1389) حدیث پیمانه (پژوهشی در انقلاب اسلامی)، قم: نشر معارف.
  • جعفریان، رسول. (1391) جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی- سیاسی ایران (از روی کار آمدن محمدرضاشاه تا پیروزی انقلاب اسلامی سال‌های 1320-1357)، تهران: مؤسسه خانه کتاب.
  • خامنه‌ای، سیدعلی (1360) «بیانات در جلسه‌ی پرسش و پاسخ در مسجد ابوذر تهران» (06/04/1360)، farsi.khamenei.ir 
  • خسروپناه، عبدالحسین. (1388) «تحجر در نگاه امام یعنی سکولاریسم»، سایت تریبون مستضعفین، بازیابی شده در تاریخ یکشنبه ۹ اسفند ۸۸.ttp://www.teribon.irh  
  • ---------. (1390) جریان شناسی فکری و فرهنگی ایران معاصر، تهران: مؤسسه حکمت نوین اسلامی.
  • دفتر آیت‌الله یعسوب الدین رستگار جویباری (بی‌تا) ستاره فروزان علم و عمل (نگرشی کوتاه بر زندگی شیخ یعسوب‌الدین جویباری)، بی جا.
  • دوانی، علی. (1371) زندگانی آیت‌الله بروجردی، تهران: نشر مطهر، چاپ دوم.
  • رشاد، علی اکبر.(1388) دین پژوهی معاصر (درنگی در گفتمان‌های سه گانه متجمد، متجدد و مجدد)،تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  • زائری، قاسم و اعلمی زینب. (1392) «بررسی جهان مفهومی سنت در اندیشه امام خمینی (ره)»، مجله نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان، سال سوم، شماره دوم.
  • سبحانی، محمدتقی. (1386) «درآمدی بر جریان‌شناسی اندیشه اجتماعی دینی در ایران معاصر(2)»، مجله نقد و نظر، شماره 45 و46.
  • ---------.(1385) «درآمدی بر جریان‌شناسی اندیشه اجتماعی دینی در ایران معاصر(1)»، مجله نقد و نظر، شماره 43 و44.
  • شیرخانی، علی و رجائی‌نژاد محمد. (1392) «تحجر و تحجرگرایی در منظومه فکری امام خمینی»، نشریه علوم سیاسی، سال اول، شماره 3.
  • صفارهرندی، مرتضی.(آبان  1389) «مشرب سیاسی آیت‌الله العظمی بروجردی نقش آفرینان عصرتاریکی»، روزنامه کیهان، شماره 24.
  • عیسی‌نیا، رضا. (1385) «گونه شناسی روحانیت از دیدگاه امام خمینی»، فصلنامه حضور، شماره 59.
  • فراتی، عبدالوهاب. (1389) روحانیت و تجدد با تأکید بر جریان‌های فکری-سیاسی حوزه علمیه قم، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  • ---------. (1390) دانش سیاسی در حوزه علمیه قم، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  • ---------. (1395) «حوزه علمیه قم؛ عبور از مشروطه و اقبال به حکومت اسلامی»، دوران (ماهنامه‌ الکترونیکی تاریخ معاصر ایران)، شماره 125، فروردین ماه 1395.
  • کچویان، حسین. (1385) تطورات گفتمان‌های هویتی ایران، ایرانی درکشاکش با تجدد و مابعد تجدد، تهران: نشر نی.
  • کچویان، حسین و زائری قاسم. (1391) «بازنمایی غرب در گفتمان اسلام احیا شده»، راهبرد فرهنگ، شماره بیستم.
  • متولی، عبدالله (1383). آیت‌الله سید احمد خوانساری به روایت اسناد، تهران: انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  • مجتهدی، کریم. (1379) آشنایی ایرانیان با فلسفه‌های جدید غرب، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و مؤسسه تاریخ مطالعات معاصرایران.
  • مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات (1376الف). انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک،. تهران: وزارت اطلاعات مرکز بررسی اسناد تاریخی، سروش (انتشارات صدا و سیما)، جلد اول.
  • ---------. (1376ب). انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، تهران: وزارت اطلاعات مرکز بررسی اسناد تاریخی؛ سروش (انتشارات صدا و سیما)، جلد هفتم.
  • مطهری، مرتضی. (1391) زن و مسائل قضائی و سیاسی (شهادت، قضاوت، افتاء، سیاست)، تهران: صدرا.
  • میرسپاسی، علی. (1384) تأملی در مدرنیته ایرانی، بحثی درباره گفتمان‌های روشنفکری و سیاست مدرنیزاسیون در ایران، ترجمه جلال توکلیان، تهران: طرح نو.
  • نصیری، مهدی. (1381) اسلام و تجدد (مجموعه آثار غرب شناسی)، تهران: کتاب صبح.
  • وحدت، فرزین. (1382) رویارویی فکری ایران با مدرنیت، ترجمه مهدی حقیقت خواه، تهران: ققنوس.